از کتاب "از صبا تا نیما" ٣جلد:٣ - نویسنده:آرین پور، یحیی - ناشر:زوارمحل - نشر:تهران - سال نشر:١٣٨٢
استاد اديب عبد العظيم قريب،فرزند ميرزا على سررشته‌دار،در ١٩ رمضان
١٢٩۶(مرداد١٢۵٨)،در قريهء گركان تفرش،از توابع اراك،به دنيا آمد.مقدمات
زبان فارسى و عربى را درزادگاه خود و در خانهء پدر آموخت.وى در سال ١٣١١ ق
به تهران آمد؛و زبان و ادبيات عرب ورياضى را نزد برادر بزرگش،ميرزا
غلامرضا،تكميل كرد؛و بعد مطّول را در محضر شيخ باقرتهرانى،و قوانين و شرح
مطامع و هيئت و نجوم را نزد سيد محمد جواد قاهانى،و علم اصول را درمدرسهء
حاج ابو الحسن از سيد محمد جمارانى،و منطق و حكمت را در مدرسهء سپهسالار
جديد درمحضر ميرزا طاهر تنكابنى از دانشمندان معروف زمان خود،و زبان فرانسه
را تا حدى در مدرسهءدار الفنون فراگرفت.
قريب در سال ١٣١٧ ق،كه
هيچ‌يك از اساتيد و فضلاى زمان حاضر نبودند در مدارس نوبنياد به‌تدريس و
تعليم پردازند،وارد خدمت وزارت معارف شد؛و در مدرسهء علميه،كه تنها
آموزشگاه به‌طرز جديد بود،در كلاسهاى دوم و سوم ابتدايى به تعليم نوآموزان
مشغول شد؛و از سال ١٣٢۴ ق،در مدرسهء نظام شروع به تدريس كرد؛و مدتها،با
وجود پيرى،مدرسهء نظام را ترك نكرد؛و كسانى ازرجال علم و ادب و سياست
ايران-همچون كلنل محمد تقى خان شهيد و برادر و پسر عمويش،سلطان غلامرضا خان
و عليقلى خان-از تربيت‌يافتگان او بودند.
وى،در سال 1325 ق،در
مدرسهء سياسى و مدرسهء ايران و آلمان هم تدريس مى‌كرد؛و در ضمن‌آنكه درس
فارسى مى‌داد،خود در سر درس آموزگاران آلمانى حضور مى‌يافت تا سبك
نوين‌تدريس را از آنان فراگيرد و به كار ببرد.
در سال ١٣٢٠ ق،در
مدرسهء دار الفنون و سپس در دار المعلمين مركزى(دانشسراى عالى)ازنخستين
دورهء تأسيس آن شروع به تدريس كرد؛و از سال ١٣٠۶ تا ١٣١١،پنج
سال،تعليم‌محمد رضا شاه را به‌عهده داشت.
هنگامى كه دانشگاه تهران
به وجود آمد،قريب به مقام استادى دانشگاه نايل گرديد؛و دردانشكدهء
ادبيات،تدريس زبان و دستور فارسى را عهده‌دار شد؛و در اين سمت بود تا ساعت
ده‌بعد از ظهر روز سه‌شنبه سوم فروردين‌ماه ١٣۴۴،در هشتاد و شش
سالگى،درگذشت.
استاد قريب در زبان و ادبيات فارسى و عربى آگاهى فراوان داشت؛و حدود هفتاد سال از
عمرش را،با علاقه و ايمان صرف تدريس زبان و ادب فارسى و تعليم و تربيت
فرزندان ايران كرد؛و نخستين كسى بود كه دستور زبان فارسى را در قالبى ساده و
روشن ريخت و تدريس آن را درمدارس،به صورت مادهء مستقل،رواج داد1؛و با
اينكه كمتر از كار تدريس فراغت داشت،چندين‌اثر مهم و قابل استفاده به سبك
نو پرداخت كه مهمترين آنها چهار دوره دستور زبان فارسى و شش‌جلد فوايد
الادب براى هركلاس بود،كه مدتهاى طولانى در مدارس ايران تدريس مى‌شد.
قريب در محافل و مجالس كمتر ديده مى‌شد،و جز با درس و كتاب سروكار نداشت،و
شايدتنها عضويت فرهنگستان ايران را پذيرفته بود،و به‌طور خلاصه بايد گفت
كه او يك«معلم»بود.
وى كتابخانه‌اى فراهم آورده بود كه چهار هزار
جلد كتاب ادبى و تاريخى و سياسى در آن وجودداشت و قريب هزار جلد آنها كتب
خطى نفيس بود.
ناگفته نگذاريم كه دانشگاه تهران عصر روز پنجشنبه
پنجم ارديبهشت‌ماه ١٣٢۶،به پاس‌هفتادمين سال تولد و پنجاهمين سال خدمات
فرهنگى اين مرد زحمتكش و خدمتگزار،مجلس‌بزرگداشتى ترتيب داد؛و در
آن‌روز،استاد به دريافت نشان نايل گرديد.
آثار
قواعد فارسى در صرف و نحو،در ٣ جلد،تهران،؟
دستور زبان فارسى،در 4 جلد،تهران،چاپهاى مختلف.
بداية الادب،تهران،١٣٢۴ ق.
فوايد الادب در نظم و نثر منتخب،در ۶ جلد،تهران،چاپهاى متعدد.
كتاب املا،در 3 جلد،تهران،1346 ق.
قرائت فارسى،در ٢ جلد(به دستور وزارت فرهنگ و با همكارى چند تن از دانشمندان)،تهران،؟
بديع،تهران،1302.
تصحيح و تحشيهء كليله و دمنه،تهران،١٣٠٨.
تصحيح و تحشيهء گلستان سعدى،تهران،1310.
تاريخ برامكه(تصحيح)،تهران،١٣١٣.
سخنان شيوا،تهران،1318.
منتخب كليله و دمنه(براى مدارس)،تهران،١٣٢٠.
تصحيح و تحشيهء بوستان سعدى،تهران،1328.
