میرزا محمد علی خان قوام الدوله تفرشی

نام پدر: میرزا عباس خان تفرشی قوام الدوله
در سال 1299ق از مستوفیان درجه اول و چندین سال مستوفی حساب تهران، یزد، صندوقخانه گمرک، باغات سلطنتی و ... بود. در سال 1300 ملقب به لقب سابق پدرش، معاون الملک شد. در 1314 به دومین لقب خود قوام الدوله دست یافت.
محمدعلی قوام‌الدوله: فرزند میرزا عباس خان قوام‌الدوله و برادر زن مشیرالسلطنه و داماد ظهیرالدوله، متولد 1261 هـ. ق است. تحصیلات مقدماتی را نزد معلمین خصوصی و ریاضیات و ادبیات را در دارالفنون انجام داد و به زبان فرانسه آشنائی کامل پیدا کرد و سپس وارد کارهای مالی شد و در غالب کارها نایب پدرش بود. بعدها که به سن جوانی رسید، مستقلاً مستوفی چند شهر بزرگ شد و در زمان صدارت مستوفی الممالک (میرزایوسف) صندوق سلطنتی و باغات دربار به عهدة او واگذار گردید و به او لقب معاون‌الملک داده شد. در سفر سوم ناصرالدین شاه، جزء همراهان بود و به واسطه اینکه پدرش وزیر امور خارجه بود، به او توجه زیادی می‌شد. در 1314 پس از فوت پدرش لقب قوام‌الدوله گرفت ولی به علت اختلافی که با اتابک داشت، کار مهمی به او ارجاع نشد. بعد از مشروطیت در کابینه اول مشیرالسلطنه به وزارت مالیه معرفی شد. در استبداد صغیر در دو کابینه مشیرالسلطنه، وزیر دارائی بود. قوام الدوله مکنت زیادی داشت و در امور مالی و محاسباتی نیز جزء مستوفیان طراز اول محسوب می‌شد. وفات او در 1333 هـ. ق اتفاق افتاد.
پس از فوت قوام‌الدوله، میرزا شکرالله خان معتمد خاقان همسر او را به زوجیت خود درآورد و لقب قوام‌الدوله را نیز برای خود گرفت. در زمان قاجاریه چهار نفر به لقب قوام الدولگی رسیدند که یکی میرزا محمد جد قوام السلطنه، دیگری میرزا عباس خان تفرشی و سومی پسرش محمدعلی و چهارمی شکرالله صدری می‌باشد. قوام الدوله در توطئه علیه اتابک در زمان مظفرالدین شاه دست داشت. وقتی اتابک اطلاع یافت، او را به شدت تنبیه نمود و از تهران تبعید کرد. چند آثار علمی از او باقی مانده است که بیشتر درباره تاریخ ایران است. اعتمادالسلطنه به شدت از قوام الدوله انتقاد کرده است. فرزندان قوام الدوله برای نام خانوادگی خود ، فروهر را انتخاب نمودند.
منابع:
1- کتاب شرح رجال سیاسی نظامی معاصر ایران، ج 1، نوشته دکتر باقر عاقلی ، انتشارات گفتار با همکاری نشر علم، 1380
http://www.bashgah.net/fa/category/show/74276
میرزا محمد علی خان تفرشی )معاون‌الملک ـ قوام‌الدوله(
میرزا محمد علی خان معاون‌الملک ـ قوام‌الدوله پسر میرزا عباس خان تفرشی قوام‌الدوله که در سال 1299 قمری از مستوفیان طراز اول و درجه یک بود و چندین سال مستوفی (محاسب) حساب تهران ـ یزد ـ صندوقخانه ـ گمرک ـ باغات سلطنتی و غیره بود.
در سال 1300 ق. ملقب به لقب سابق پدرش معاون‌الملک شد. در سفر سوم ناصرالدین‌شاه به اروپا (1307- 1306ق.) از همراهان (ملتزمین رکاب) بود. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه در یادداشتهای روزانه خود در این باب می‌نویسد:
«25 ذیحجه 1306: وین می‌رویم سه ساعت بعدازظهر وارد وین شدیم در خصوص تعیین منزل مابین معاون‌الملک و جهانگیرخان (وزیر صنایع) منازعه شد ایرانی‌ها از صغیر و کبیر که خودشان را نمی‌دانند و همه صدر طلب هستند کاش به قدر خودستائی قابلیت هم می‌داشتند». و نیز راجع به وی می‌نویسد:
«دوشنبه 29 صفر 1311: روز عید مولود امپراطور روس است. علی‌الرسم همه ساله در سفارت روس مهمان هستم. معاون هم بود.[i] جای معاون بسیار بد بود. در صف نعال زیر دست مشیرالملک[ii] که تابین پدرش است و ولی خان نصرالسلطنه[iii] نشسته. صدراعظم با من خیلی اظهار مهربانی می‌کرد. گفتم جای معاون بد است. گفت چشمش کور شود، وقتی که به خط خودش به پرنس دادیان می‌نویسد که خوردم حقش این است که او را اینجا جا بدهند. تفصیل این کاغذ معاون از این قرار است:
معاون با زن پرنس دادیان که بسیار خوشگل است و معشوقه صدراعظم در این زمان در غیاب ما به ییلاقات بنای معاشقه را گذاشت. ضعیفه کاغذ او را به شوهرش نشان داد. شوهرش اعلان دوئل کرد. معاون دستپاچه شد. ملتجی به امین‌الدوله شد. قرار شد که معاون ترضیه بدهد. دادیان گفت ترضیه را به سبک ایرانی می‌خواهم نه فرنگی یعنی بنویسد گُه خوردم. معاون هم نوشت و مهر کرد. دادیان آن کاغذ را به تمام سفرا نشان داد. این بود که مخدوم را در جای پست نشانده بودند». و راجع به عروسی معاون‌الملک می‌نویسد: «29 ربیع‌الاول 1311: .... و معاون احمق با این که چند زن و چند اولاد دارد پانزده هزار تومان خرج کرده و دختر دوازده ساله ظهیرالدوله را عقد کرده است که پدرش قوام‌الدوله می‌گفت این عروسی برای مادر عروس است نه برای دختر».[iv]
در سال 1314 ق. پس از درگذشت پدرش ملقب به قوام‌الدوله گردید. در سال 1319 ق. چون در دسته مخالفین امین‌السلطان اتابک اعظم داخل بود و از طرف مخالفین شب نامه‌هایی بر علیه دولت انتشار می‌یافت عده‌ای در تاریخ جمادی‌الاخری 1319 ق. (مهرماه 1280 خورشیدی) دستگیر شدند از آن جمله یکی هم میرزا محمدعلی خان قوام‌الدوله بود که او را در باغ ییلاقی‌اش در جعفرآباد شمیران دستگیر و با زنجیر به گردن سوار قاطر کرده به تهران آوردند و در راه پیش از آن که به زندان افکنده شود او را به مردم نمایش می‌دادند و سپس او را به مشهد تبعید کردند.
در ایامی که مظفرالدین‌شاه در اروپا (سفر دوم) در لندن بود از آنجا تلگرافی برای رهایی وی رسید و قوام‌الدوله از مشهد به تهران بازگشت. در دوره مشروطیت[v] در سه کابینه میرزا احمدخان مشیرالسلطنه در سال‌های 1325 و 1326 ق. وزیر دارایی بود.[vi]
[i]. مراد معاون‌الملک است.
[ii]. میرزا نصرالله خان نائینی.
[iii]. سپهسالار اعظم تنکابنی.
[iv]. مقصود از این دختر قمرسلطان خانم متولده 1298 قمری دختر بزرگ علیخان ظهیرالدوله است که در ابتدا لقبش عزیزالملوک بود و بعد که فروغ‌الدوله مادرش دختر هشتم ناصرالدین‌شاه در سال 1313 قمری ملقبه به ملکه ایران شد عزیزالملوک لقب فروغ‌الدوله یافت و پس از فوت میرزا محمدعلی خان قوام‌الدوله زن شکرالله خان معتمد خاقان (قوام‌الدوله) گردید و بعد هم با هم متارکه کردند.
[v]. به اصطلاح مشروطه صغیر.
[vi]. با وی نسبت هم داشت.
منبع
بامداد، مهدی، "شرح حال رجال ایران"، انتشارات زوار، چاپ پنجم، تهران، 1378 ش.