محمد ناصري فرد. سنگ نگاره های هر دیار شناسنامه های آن سر زمین و نشانه هایی از هویت ملی آن جامعه محسوب مي شوند. در ادامه پی یابی بر روی سنگ نگاره های ایران ، بررسی هایی هم از سنگ نگاره های کوه ها و دره های شهرستان تفرش داشتیم.این کار طی سه مرحله در کوه ها و دره های شهرستان مذکور انجام شد.(سال87 و86 و84) خوشبختانه موفق شدیم بعد ازطی مسافتی حدود370 کیلومتربا وسیله نقلیه و پیاده همراه با صدمات جسمی و سقوط از دره ، (اکنون که این گزارش را می نویسم دستم مجروح است و بسختی می توانم بنویسم. تعدادی از آنها را کشف كنيم . دو منطقه زیر از کوه ها و دره های شهرستان تفرش مورد مطالعه ما بودند.
عکس 1 - نمايي از گندم كوه، دماوند كوچولو با راز و رمز هاي نامكشوف
1- دره ها و کوه های منطقه روستای ((زاغر)) در شمال غرب شهرستان تفرش. با وسیله نقلیه به سختی می شد جاده باریک و سنگلاخ پایین دست سد خاکی بالای روستای مذکور را طی کرد. حدود 200 متر مانده به سد خاکی پیاده شدیم و وسیله نقلیه را وسط جاده خاکی که راه پس و پیش نداشت ، رها کردیم. اولین صحنه برای ما وجود هوای بسیار تمیز و مطبوع پاییزی بود که آسمان بسیار آبی و شفاف ، به آن طراوت و شادابی خاص بخشیده بود. بعد از طی مسافتی کوتاه به چوپان جوانی برخوردیم که کنجکاوی وی باعث می شد تا به ما نزدیک شود. وقتی به ما رسید، سلام و احوالپرسی کردیم و از او سراغ و نشان از سنگ نگاره ها گرفتیم ، عکس هایی از نمونه ها به او نشان دادیم اما او اظهار بی اطلاعی کرد. بوم های مسطحی که در دامنه دره قرار داشتند از پایین به راحتی قابل مشاهده بودند. به سوی آنها حرکت کردیم . دامنه ی دره پوشیده از خاک های بسیارنرم و قلوه سنگ های کوچک فراوان بود.یک پا که به جلو بر می داشتیم دو پا به پایین سر می خوردیم و پایین می آمدیم . صعود به بالای دره بسیاردشوار بود. به هر سختی که بود آنجا رسیدیم ولی از نقوش اثری نبود. در همین اثنا خاک های نرم زیر پای نگارنده خالی شد و بدنم به سنگ های سخت اصابت کرد و کف دستم شکافی عمیق برداشت و دهانه آن شکاف پر از خاک نرم شد. چاره ای نداشتیم ، سعی کردیم میسر را ادامه دهیم. بعد از تفحص زیاد فقط یک نقش بسیار کم رنگ از بزکوهی یافتیم.
2- مسیردوم به سمت کوه ها و دره های شمال غرب شهرستان تفرش بود. حدود40 کیلومتر با وسیله نقلیه و پیاده می بایست از شهرتفرش دور می شدیم ،تا به روستای مورد نظر ما که ((دربر )) نام داشت برسیم. جاده ی نامناسب و پر پیچ و خم ، مناطق کبوران، بازرجان ، دارقان،عزالدین و رودخانه قره چای را باید پشت سر می گذاشتیم تا به روستای دربر برسیم . ساعت دو و نیم بعد ازظهر بود که به روستای مذکور رسیدیم . در وسط روستا فردی باچهره ای آفتاب سوخته ایستاده بود. از او نشان سنگ نگاره ها را گرفتیم . او با خنده گفت : چند نفر بیکار بر روی دیواره سنگی رودخانه چند تا خط کشیده اند . با شوخی گفتیم ما دوست داریم همان خط ها را ببینیم . گفت با وسیله شما امکان پذیر نیست و با کمال خوشرویی رفت و وانت نیسان خودش را آورد؛ ما را سوار کرد و از جاده ای بسیار باریک و ناهموارکه از کنار رودخانه زوجین در نزدیکی رودخانه قره چای می گذشت تا آنجایی که می شد پیش رفتیم .سپس ماشین را وسط رودخانه خشک رها کردیم و پیاده به راه افتادیم تا بالاخره به نقطه موردنظر رسیدیم. با کمال تعجب و نا باوری دیدیم همان نقش هایی که در 18 استان ایران شاهد آنها بودیم، دراین جا هم وجود دارند و فرق آنها در این بود
عکس 2 - نقش : يك بوم به رنگ سفيد براي نخستين بار در ايران، كه بر آن نقش هاي متعدد بز كوهي و استيليزه شده ي آن كه نوعي خط پروتوايلامي است ديده مي شود محل : روستاي دربر (تفرش) عكاس : محمد ناصري فرد تاريخ كشف : 84
که نقوش همچون دیگر نقاط ایران روی سنگ های سیاه نبود، بلکه روی سنگ های سفید حک شده بودند. دایره های استلیزه Abstruseشده بزکوهی ، یعنی نماد آبخواهي ، زایندگی و فراوانی نعمت (27 مورد )، نقوش بزکوهی(چهار مورد) و خطوط هندسی ایلامی ( سه مورد ) طرح گل که جدید بود و به حدود 300 سال پیش می رسید( دو مورد ) عمق حکاکی ها بین یک تا سه میلیمتر بود. همه ی حکاکی ها با ضربه زدن های دقیق کنار هم و طی سه دوره متفاوت به وجود آمده است. بیشترین نقوش برروی یک تخته سنگ سفید قوسی شکل می باشد که به وسیله ی شکافی ازدو تخته سنگ دیگرجدا شده اند. قدمت نگاره ها متفاوتند، اما از طریق خطوط هندسی ایلامی و میزان هوازدگی و ریز فرسایش‌های ایجاد شده با توجه به نمونه های سال یابی شده در دیگر نقاط ایران ( میمند و دره ناهوک سراوان ) و نمونه های مشابه در کشورهای قزاقستان و ارمنستان ، قدمتی بیش از 4000 سال تخمین زده می شود .شاید ما در آینده از طریق علم تحلیل ریز فرسایش قادر باشیم حتی روز های حکاکی ها رامشخص کنیم. غارتگران میراث فرهنگی در ریشه ی سنگ ها گودالی عمیق ایجاده کرده اند که انسان از دیدن این صحنه های درد آور جداً مکدر می شود. درپایان جای دارد از زحمات صادقانه جناب آقای اسدالله حسین خانی قدردانی داشته باشیم.
در تاریخ پنجم اردیبشت ماه سال 87 برای سومین بار جهت بررسی سنگ نگاره
های کشف شده توسط یکی از پژوهشگران شهرتفرش بنام آقای حمید مسعودی عازم آن
دیار شدیم . نخست به اتفاق از نقاط تاریخی تفرش اعم از مساجد ، آب انبار ،
گور دخمه ، قبرمرحوم پرفسور حسابی و… دیدن کردیم سپس به طرف سنگ نگاره های
زاغر که یک بار در سال 86 آمده بودیم لکن موفق به دیداراز آنها نشده بودیم ،
رفتیم. آنها در شمال غرب تفرش واقع شده بودند. در مسافتی نزدیک به شهر. به
جاده ای خاکی رسیدیم ضمن ادامه آن دروسط دشتی گسترده اتومبیل سواری خودمان
را پارک کردیم. جناب آقای مسعودی گفتند: سنگ نگاره ها در وسط همین دشت
قرار دارند. عکس 3 - یک نمونه از سنگ نگاره های دشت زاغر
برای من به سختی قابل قبول بود. چند قدمی که به طرف شرق پیاده روی کردیم به تخته سنگ های عموماً گرد برخوردیم و با کمال ناباوری دیدیم که نقوش بز کوهی باهمان سبک و سیاق کلی موجود درایران و کشور های همسایه وجود دارند . شباهت ظاهری سنگ های گرد قهوه ای که جنس آنها اغلب از سنگ های دگرگونی و رسوبی بودند مرا به یاد سنگ نگاره های موجود در قوبستان جمهوری آذربایجان ، ارسباران درآذربایجان ایران و مشکین شهر در اردبیل می انداخت . این سنگ ها در سطحی گسترده در عرصه ی دشت پراکنده بودند. به جز چند مورد که نقش انسان و بعضی نمادها بود بقیه ی سنگ ها دارای نقوش بزکوهی بودند که طی زمان های مختلف حکاکی شده اند. به تعبیر بعضی مردم در هزاره های قبل شاید در طوفان نوح این سنگ های گرد از مسافت های بسیار دورتوسط گرد باد های سهمگین بدینجا آورده شده اند . شاید هم براثر باران های شدید از کوه های بالا دست به این دشت آورده شده باشند. به هرطریقی که این سنگ ها به اینجا آمده باشند، صحنه هایی زیبا از نقوش بسیارکهنی هستند که توسط نیاکان ما بر آنها هنر آفرینی شده است که رمز و راز های بسیار در خود دارند . تعداد تخته سنگ های دارای نقش بیش از یک صد مورد است که مجموع نقوش آنها جهت شمارش و تفکیک نیازمند کاری طولانی و دقیق است. اینجا به نظر نگارنده از نقاط بسیارجالب برای صنعت توریسم و اکوتوریسم می باشد که بدیل این موقعیت درهیچ جای ایران نیست.
قدمت نگاره ها با توجه به نمونه های متعددی که نگارنده در اقصی نقاط ایران دیده ، می تواند از هزاره اول تا پنجم ق.م متفاوت باشد که جهت قطعیت نیازمند کربن سنجی ، تحلیل ریز فرسایش و… می باشد که قطعاً روزی این کار خواهد شد.
بعد از دیدن این صحنه های لذت بخش، راهنمای دوست داشتنی جناب آقای مسعودی ما را به کوهی زیبا در شمال شرق تفرش بردند، کوهی که به دماوند کوچولوی تفرش معروف است یعنی گندم کوه.
این کوه در وسط دشت تفرش از نظر زمین شناسی خود رمز و راز های بسیار دارد که روزی محققین بر آن مقاله ها خواهند نوشت. ساعت 5/2 بعد از ظهر بود که شیب تند کوه را پشت سرمی گذاشتیم تا به دامنه ی بالایی کوه رسیدیم.
سنگ هایی صاف وبه رنگ قهوه ای تیره ی دگرگونی (Metamorphisim) از نوع پارا(Para) و اندکی سنگ های کوارتز فاقد نقش نیزدیده می شد. از بالای کوه شهر سرسبز و زیبای تفرش زیر پای ما بود.
کمی بالاتررفتیم. تخته سنگ صافی که به بدنه کوه چسبیده بود و جهت آن روبه غرب و فاقد شیب بود دیده می شد که بر روی آن تقربیاً هفت نقش وجود داشت که تعدادی از آنها بسختی قابل مشاهده بودند و تعدادی هم به علت چند دوره حکاکی روی هم، نامشخص شده بودند.
عکس 4 - تخته سنگ هاي پر از نقش هاي بزكوهي (نمادهاي آبخواهي، زايندگي، بركت و محافظت) متعلق به هزاره هاي قبل، صحنه اي بسيار زيبا ولي غريب و درحال نابودي !
چندقدم بالاتر به یک تخته سنگ بزرگ برخورد کردیم که به علت عوامل طبیعی شکاف های زیادی برداشته و به چهار قطعه تقسیم شده بود که برآنها نقوش متعدد بزکوهی حک شده بود. خوشبختانه چون شیب تخته سنگ کم بود آب باران حکاکی ها را عمیق تر کرده بود و این پدیده را برای نخستین بار می دیدیم:
- تخته سنگ شماره یک به دونیم شده وباجهتی روبه جنوب ، دارای 11 نقش ،
- تخته سنگ شماره دو دارای7 نقش ،
- تخته سنگ شماره سه دارای 12نقش و
- تخته سنگ شماره چهار دارای8 نقش بزکوهی بود.
کل نقوش قابل تشخیص بر روی این تخته سنگ شکاف خورده شده 38 مورد بود که نمادی از درخواست آب، زایندگی و فراوانی نعمت هستند.
از اینجا شهر با آن زیبایی و طراوات خود درست زیر پای ماست که برای هرانسان صاحب ذوقی مسحور کننده وبسیارمناسب برای جلب دوستداران توریسم و اکوتوریسم درایران است که متاسفانه تاکنون مهجورو مکتوم مانده است.
عکس 5 - بوم هاي پر از نقش هاي بزكوهي، يك نماد ملي و جهاني با مضموني يكنواخت از هزاره هاي قبل
محل: گندم كوه عكاس : محمد ناصري فرد تاريخ كشف : بهار 1387
قدمت این نمونه ها می تواند همگون سنگ نگاره های زاغرباشد که از نظر شرایط اقلیمی کم نظیرترین سنگ نگاره‌هایی است که نگارنده تاکنون دیده است. همت کنیم و این پدیده های کهن نیاکانمان را به هرطریق ممکن حفظ کنیم ، همین امروز که فردا خیلی دیراست .
http://www.iranrockart.com/index.php?p=6_51
