روستای وفس در شمال غربی استان مرکزی و شمال شهرستان کمیجان قرار دارد و منطقه وفس یکی از مناطق قدیمی و سکونت گاه مادها بوده است.
در دوران اسلامی، این منطقه جزئی از ایالت جبال بود که عراق عجم نامیده می‌شد. وفس در طول تاریخ اسلامی مرکز استقرار و حکومت نایب الحکومه‌ها بود.
کوههای وفس بین کوههای همدان و تفرش قرار دارد و از سمت شمال شرقی به کوههای ساوه متصل می‌گردد، این کوهها در جنوب به صورت دیواری قرار گرفته‌اند و رشته‌ای از شرق به غرب کشیده شده به طوری که عبور از آن فقط از طریق «گردنه حاجی رضوان» امکان‌پذیر است.
بلندترین قلهٔ این رشته کوه، «قله قلنجه» با 2745 متر ارتفاع می‌باشد. از دامنه شمالی چند رشته دیگر منشعب می‌شود و از جهت جنوب به شمال کشیده می‌شود. از ارتفاعات دیگر آن می‌توان به کوههای «هَرسهول»، «دی نساء»، «قلعه کهنه»، «گااُولَ»، «ماندر»، «گانِوَ»، «حاجی رضوان»، «دبرین»، «آبی رنگ»، «کلّه موشمای»، «کلّه اَیَنبار» و«کوه خیبر» اشاره کرد.
یکی از قدیمیترین و فقیرترین گویشها از جهت تعداد سخنگویان به آن، گویش وفسی می‌باشد. این گویش در منتهی الیه حدود مرزی استان مرکزی با استان همدان، در شمال شهرستان اراک استفاده می‌شود؛ در روستای وفس و سه روستای همجوار، یعنی چهرقان در غرب و فرک و گورچان در شرق. این مناطق تقریباً در یک خط فرضی واقعند که ساکنین این روستاها به این لهجه سخن می‌گویند؛ البته در گویش این روستاها به طور جزئی تفاوتهایی مشاهده می‌شود ولی اصل و مبنای آنها یکی است.
لهجه وفسی که به «وُوسی» موسوم است بنا به آنچه پژوهشگران گفته‌اند، لهجه‌ای از تاتی است. ابراهیم دهگان در کتاب فقه اللغه در ضمن معرفی وفس و واقعه کشتار جمعی آن، گویش وفس را ‹‹ یکی از لهجه‌های قدیم پارسی باستان و شاخه‌ای از تاتی ›› می‌نامند. دکتر معین در جلد چهارم فرهنگ خود تحت عنوان ‹‹ وفسی ››(Vafsi) منسوب به وفس، لهجه اهالی وفس نام می‌برند. آقای افتخار زاده در کتاب گزیده‌ای بر دیوان همافر عراقی وفسی از قول نامبرده می‌نویسد: «نامبرده زبان خویش را تاتی خوانده است.» و همچنین در مجله «ایران کوده» م. مغدم که درباره گویش دلیجان، آشتیان و وفس بحث کرده، لهجه وفس را تاتی خوانده است.
در فهلویات باباطاهر همدانی کلمات مشابه زیادی با گویش وفسی وجود دارد که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
«دیرم» (دارم) : تن محنت کشی دیرم خدایا، دل حسرت کشی دیرم خدایا
«ته» (تو) : بی ته یارب به بستان گل مرویا
«وینم» (ببینم) : گرم دسترس نبی آیم ته وینم
«بَسُم» (بشوم، بروم) : بسم آنان بوینم که ته وینند
«بوره» (بیا) : دمی بوره بوین حالم ته دلبر
«سوته» (سوخته) : بوره سوته دلان با ما بنالیم
«واتنی» (گفتنی) : به کس درد دل مو واتنی نه
روستای وفس، ماسوله استان مرکزی:
روستای زیبای وفس در حصاری از کوههای نسبتاً بلند واقع شده است و از سمت جنوب، مشرق و مغرب در محاصرهٔ کوهستان قرار دارد و تنها از سمت شمال به درختستانها و باغهای میوه منتهی می‌شود.آخرین اظهار نظر سرپرست میرتث فرهنگی استان مرکزی از تلاش برای تبدیل کردن این روستا به هدف گردشگری کشور و روستاهایی مانند ماسوله و ابیانه است.
http://www.hamshahrionline.ir/details/195076
