شهر من تفرش

شهر من تفرش

۱۳۸۶ اسفند ۱۳, دوشنبه

علي اکبر شهنازي





بیوگرافی علی اکبر شهنازی

به سال 1276 شمسی در تهران خیابان ایران كوچه نصیر حضور ، در خانواده یی هنرمند دیده به جهان گشود . و چون روز عید قربان به دنیا آمده بود به او حاجی علی یا حاجی مطلق می گفتند . پدر بزرگش علی اكبر فراهانی یكی از نوازندگان به نام و استاد دوران ناصری بود و كنت دو گو بینوی فرانسوی كه در زمان حیات آقا علی اكبر فراهانی در تهران می زیست می نویسد :
«در میان طبقات متوسط معروفترین نوازندگان تار ، علی اكبر است كه خیلی خوب تار می زند و من دیده ام اروپاییانی كه هیچ به موسیقی مشرق زمین توجه نداشته اند در موقع شنیدن ساز او دچار تاثر شده اند » .

پدرش آقا حسینقلی معروف به جناب میرزا ، یكی از اساتید زبردست تار ، عمویش آقا میرزا عبدالله ، پدر موسیقی سنتی ایران كه ردیف موسیقی ایرانی را در هفت دستگاه : « شور ، ماهور ، چهارگاه ، همایون ، نوا و راست پنجگاه »، تنظیم كرد و به شاگردان خود آموخت كه میراثی گرانبها است برای ما .

پسر عمویش استاد احمد عبادی ، استاد سه تار و دو برادر كوچكتر از او محمد حسن خان و عبدالحسین شهنازی نوازنده تار ، همسران دو خواهرش باقرخان نوازنده كمانچه و رضا خان نوازنده تار و عده یی دیگر از افراد این خانواده كه در موسیقی سنتی و اصیل ایرانی شهرت دارند می باشند .
علی اكبر شهنازی در میان خانواده هنرمند خود ، از سن پنج سالگی زیر نظر پدر هنرمندش آقا حسینقلی مشغول نواختن تار شد و مدت شش سال ردیفها را از پدرش آموخت و با استعداد زیادی كه در این خانواده ارثی بود توانست در مدت كوتاهی از نوازندگان خوب گردد به طوری كه از سن 14 سالگی كلاس موسیقی پدرش را به تنهایی اداره می كرد و درسها و ردیف هایی را كه از پدر آموخته بود به شاگردان تعلیم می داد .
پس از فوت پدر ، علی اكبر غالبا با عموی خود میرزا عبدالله دو به دو و ساعتی را تار می زدند اما بعدها كه آقا میرزا عبدالله به رحمت ایزدی پیوست او شاگردان كلاس‌های پدر و عموی خود را به تنهایی تحت تعلیم قرار داد و به راستی هم به شایستگی توانست جانشین پدر و عموی خود گردد ، به طوری كه از شاگردان قدیمی او می توان از : میرزا حسن خان مشار ، میرزا عیسی خان خاتم ، باصرالدوله ، منتظم الحكماء و حاج محمد آقا .
و از جدیدی ها : حمید وفا ، لطفی ، دلنوازی ، فرهنگ شریف و ناصرآذر نام برد . استاد علی اكبر شهنازی نغمات و آهنگهای فراوانی ساخت كه از جمله بهترین پیش در آمدها محسوب می شد . از جمله : پیش در آمدها « شور » ی است به وزن 4/2 در
( لا ) كه بسیار زیبا است ، ولی چون نوار و صفحه در آن زمان در ایران موجود نبود از بین رفت .ستاد علی اكبر خان شهنازی در سال 1345 مدت پنج سال تمام دستگاههای موسیقی ایرانی را كه از قدیم به ارث رسیده بود اجرا و همه را به صورتی كاملا مرتب آماده كرد ، استاد بیشتر روی اشعار شعرایی نظیر :
ملك الشعرا بهار ، حسین مسرور ، وحید دستگردی و امیر جاهد آهنگ گذاشته و با خوانندگانی نظیر :
اقبال السلطان ، حسینعلی خان نكیسا ، رضا قلی ظلی ، طاهر زاده و ادیب خوانساری همكاری داشته و در اوائل در رادیو با اعضاء اركستری كه عبارت بودند از :
ابراهیم منصوری ، یگانه ، یوسف زاده كار می كرده ولی بعدا به طور تكنواز با رادیو همكار
ی داشته . یكی از خاطرات خوش استاد شهنازی كه همیشه از آن با افتخار یاد می كرد این بوده كه در ساعت 5 بعد از ظهر روز 21 آبان ماه 1353 موزه صبا در خیابان ظهیر الاسلام به دست او گشایش یافت و می گفت این برای اولین بار در خاورمیانه است كه یك چنین كار فرهنگی صورت تحقق به خود گرفته است . با گشایش « خانه صبا » نه تنها نسل معاصر بلكه نسل های آینده فرصت آن را خواهند داشت تا از مجرای صحیح ، یادگارهای صبا را كه بر جای مانده ، مشاهده و حضور او را در وجود خویش زنده تر احساس كنند و آن همه زحماتی را كه در جهت فرهنگ و تعالی موسیقی ملی و سنتی ایران متحمل گشت ارج گذارند .
استاد شهنازی یكی از دوستان نزدیك عارف بود و همراه با صدای او آهنگهای بسیاری نواخت و درباره او می گفت : « عارف دارای دو دانگ صدا بود ولی خیلی با حالت و گرم می خواند به طوری كه شنونده را به سوی خود جذب می كرد .
وی انسانی بود عصبی و زود رنج و به پول و ثروت اصلا نمی اندیشید آزاده یی بود كه بیشتر كوشش خود را جهت آرمان آزادی خواهی خود می كرد . »
استاد علی اكبر خان شهنازی غیر از تار به سازهای دیگری مانند :

سه تار ، پیانو نیز آشنایی كامل داشت و در سال 1332 عازم آبسرد دماوند شد و در آنجا مشغول كشاورزی شد ولی كم و بیش با شاگردان و طرفدارانش همكاری داشت و به كارهای هنری نیز می پرداخت تا در سن هشتاد و هفت سالگی بدرود حیات گفت . روانش شاد .




در فرهنگسرای هنر(ارسباران) جلسه نقد ردیف میرزاحسینقلی فراهانی نوشته داریوش پیرنیاکان، توسط سید علیرضا میرعلینقی برگزار شد.

در شروع این برنامه پیرنیاکان با اشاره به اینکه اینگونه برنامه ها می تواند زمینه تحقیق موسیقی و فرهنگ نوشتاری موسیقی را فراهم کند از دست اندرکاران این برنامه تشکر کرد و ایندست برنامه ها را موجب انتخاب صحیح هنرجویان دانست.

میرعلی نقی برنامه را با مقدمه ای در مورد ردیف آغاز کرد و گفت، تلاشهایی برای نگارش ردیف حدود 90 سال پیش توسط کلنل علینقی وزیری شروع شده و ایشان پیش آقا حسینقلی رفته بودند که ایشان هم طبق معمول موسیقیدانان قدیم طفره رفته بود و گفته بود بهتر است پیش برادرم بروید که مضرابهای شمرده تری دارد... ایشان هم پیش میرزاعبدا... میروند و بعد از یکسال و نیم برمی گردند و شرط این می شود که یک سال به علی اکبرخان شهنازی نت درس بدهند تا میرزاحسینقلی به ایشان ردیف درس دهند؛ از این ردیف فقط دستگاه چهارگاه باقی مانده !

البته قبل از ردیف آقای پیرنیاکان ردیفهای دیگری بوده، مثل ردیفی که نوا و راست پنجگاه هست و آقای هوشنگ ظریف که خودشون سالها شاگرد علی اکبرخان شهنازی بودند نوشتند...

علی اکبرخان شهنازی شاگردان زیادی داشته اند که می توان گفت فقط آقای داریوش پیرنیاکان مکتبدار این سبک مانده اند و با گذشت از علایق شخصی سعی در اشاعه این سبک داشته اند.

در یادبود محمود کریمی که هنوز هم می تواند یک مرجع باشد در مورد مفهوم مکتب زیاد صحبت شده؛ مثلا" سبک مرتضی محجوبی یا احمد عبادی با اینکه بسیار متفاوت و شیرین است، ولی فقط یک شیوه فردی است! اما سبک نوازندگی ابوالحسن صبا، سید جلال تاج اصفهانی، علی اکبرخان شهنازی قابلیت تعلیم بصورت یک مکتب را دارد، از استادان معاصر که دارای مکتب هستند می توان به فرامرز پایور اشاره کرد. معمولا" کسانی مکتبدار هستند که فانتزی شخصی خود را کنار می گذارند و حافظ اصالت این مکتب و سنت می شوند.

پس از این توضیحات میرعلینقی از داریوش پیرنیاکان پرسید، "فرق اساسی این رپرتوار با دیگران چیست؟"

پیر نیاکان : ردیف میرزاحسینقلی یکی از معتبرترین ردیفهاست که از نظر کمیت و کیفیت ممتازتر از ردیف میرزاعبدا... ی است که امروزه مرسوم است؛ البته سلایق شخصیم را اصلا" در نظر نمی گیرم! از نظر کیفیت این ردیف بسیار پرکار و پرریزه کاری است، از نظر کمیت هم مفصل تر است، مثلا" آوازهای شور در ردیف میرزا عبدالله فراهانی بصورت اشاره نیست و بطور کامل گوشه ها اجرا می شود. از نظر تکنیک هم چون خیلی میرزا حسینقلی نوازنده توانایی بوده،ردیفش خیلی تکنیکی هست و خیلی خلاقیت و زیبا شناختی در تصنیف آن بکار رفته، ولی ردیف میرزاعبدالله خیلی شناخته شده تر است و بیشتر مورد استفاده بوده...!

میر علی نقی : من فکر می کنم یکی از علتهای استفاده زیاد از این ردیف، بخاطر وجود نورعلی خان برومند، که مجری اصلی و اول ردیف میرزا عبدالله فراهانی بوده و همچنین احترام زیادی که موسیقیدانان بعنوان یک مرجع به او می گذاشتند باعث این مسئله شده که متاسفانه کم لطفی زیادی به علی اکبرخان و ردیفش شد و فقط در خانه صبا و هنرستان موسیقی ملی از ایشان به عنوان مدرس استفاده شد؛ در صورتی که با وجود اهمیت تار در موسیقی ایرانی ردیف جامع علی اکبرخان شهنازی جایگاه بهتری نسبت به دیگر ردیفها دارد.

پیرنیاکان: من 10 سال پیش استاد علی اکبرخان شهنازی بودم و در محضر اساتید دیگری هم کار کردم که ردیفهایی که تدریس می کردند 70 تا 80 درصد منطبق بود با ردیف علی اکبرخان و این سوال همیشه برای من مطرح بود که در قدیم چه ردیفهایی بوده! من از اسمائیل قهرامانی پرسیدم که گفت: من از میرزاعبدا... پرسیدم چند ردیف وجود دارد؟ ایشان گفتند که فقط یک ردیف وجود دارد! و ردیفها با هم منطبق بوده... مثلا" بیدادی که درویش خان زده دقیقا" بیدادیست که میرزاحسینقلی زده!

من از استاد احمد عبادی پرسیدم: کدام ردیف، ردیف اصلی است؟ ایشان گفتند ردیف پسرعمویم حاج علی اکبرخان شهنازی. من به حافظه شهنازی اصلا" شک نداشتم... آقای حبیب ا... صالحی می گفت یک مضراب چپ و راست علی اکبرخان از وقتی که به ما درس می داد تا حالا تغییر نکرده!. نورعلی برومند هم در نواری گفته، من در در ردیفی که قهرمانی به من درس داد دست بردم! که البته این از اعتبار ردیف نورعلی خان برومند چیزی کم نمی کند، چون او از بهترین کارشناسان بود.

ردیف شهنازی را هر کسی که تار کار می کند باید بزند، زمان ما هم همه کسانی که تار می زدند با شهنازی این ردیف را کار می کردند. این ردیف بسیار سازی است، بر خلاف اکثر تکنوازیهای امروز که آوازی است...!

شیوه علی اکبرخان شهنازی با پدرش فرقی ندارد، فقط علی اکبرخان بخاطر شنیدن موسیقی غربی ،خیلی از امکانات صدایی تار استفاده می کند و او می خواهد از تار صدای بیشتری خارج کند، برای همین مضرابش بزرگتر است ولی در کل فرقی با ردیف پدرش ندارد؛ چون شهنازی پیانو هم می زد، در کارهای قدیمی اش در ردیف از آکورد هم استفاده کرده است.

میرعلینقی : آموختن این ردیف برای یک مبتدی به طور میانگین چند سال طول می کشد؟

پیرنیاکان:اگر با تمام ظرایف کامل بزند 4،5 سال طول می کشد. ردیف عالی با تار خوب اجرا می شود ولی میرزا عبدا... با کمانچه و سنتور هم خوب است.

در این قسمت برنامه دو تن از شاگردان آقای داریوش پیرنیاکان، خانم مریم تجژده و آقای امیر شریفی به اجرای قسمتهایی از ردیف علی اکبرخان شهنازی پرداختند که اجرای زیبای آنها مورد تشویق حضار قرار گرفت؛ سپس آخرین قسمت برنامه که پرسش و پاسخ بود با این پرسش آغاز شد: " آقای یوسف فروتن سبک سه تار نوازیشان شبیه به تارنوازی علی اکبرخان شهنازی بود! دلیل این مسئله را در چه می بینید؟
پیرنیاکان : این شباهت بخاطر شاگردی ایشان پیش میرزا حسینقلی بود
سئوال: آیا ردیف میرزاحسینقلی با سه تار هم قابل اجراست؟
پیرنیاکان :من با سه تار هم می زنم؛ ابوالحسن صبا هم می زد
سئوال: آیا برای پیشرفت تکنیک ردیف کافی است؟

پیرنیاکان : مگر درویش خان، مرتضی نی داوود ... اتود زده بودند؟ همه اینها با ردیف به این تکنیک رسیدند! مثلا" دریک ردیف می توانید با 4 ،5 تکنیک آشنا شوید، گذشته از این ذهن را اتود خلاق بار نمی آورد! در صورتی که ردیف نوازنده را خلاق می کند؛ اینقدر باید نوازنده ردیف زده باشد که وقتی جمله ای از خودش هم می زند استحکام ردیف را دارا باشد. البته من نمی گویم که نوازنده فقط باید ردیف بزند ... از صبا پرسیدند شما چگونه تمرین می کردید؟ می گوید 20 سال فقط ردیف زدم! ولی ردیف صبا منصوب به خودش است!


شناسنامه آلبوم



پیش درآمد ها و رنگ ها

ماهور



استاد علی اکبر شهنازی

لیست آهنگ ها گوش کنید
1. پیش درآمد شور
2. رنگ شور
3. پیش درآمد ابوعطا
4. رنگ ابوعطا
5. پیش درآمد بیات ترک
6. رنگ بیات ترک
7. پیش درآمد افشاری
8. رنگ افشاری
9. پیش درآمد دشتی
10. رنگ دشتی
11. ضربی سه گاه (جنگ)
12. رنگ سه گاه
13. پیش درآمد چهارگاه
14. رنگ چهارگاه
15. دو ضربی چهارگاه
16. پیش درآمد همایون
17. رنگ هایون
18. پیش درآمد اصفهان
19. رنگ اصفهان
20. پیش درآمد ماهور
21. رنگ ماهور

ما هنوز از نظر تکنیک به قدرت دوره جوانی علی اکبرخان نرسیدیم! مثلا" جلیل شهناز از تکنیک خاصی برخوردار هست که نوازندگان بسیار باید تلاش کنند که به آن تکنیک برسند...

امروزه معنی تکنیک مخشوش شده، مردم فکر می کنند یک حرکت سریع روی دسته یا یک پاساژ سریع فقط تکنیک است! در صورتی که درست صدا درآوردن از ساز خود یک تکنیک است.

سئوال: یکی از مشکلات تعدد کتب آموزشی است ...

پیرنیاکان: ... من با آقایان هوشنگ ظریف ، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده ... صحبت کردم؛ آنها هنوز اعتقاد دارند بهترین کتاب آموزشی کتاب هنرستان ملی از روح الله خالقی است، با اینکه بعضی از درسها جابجا است و جایی که باید تمرینی باشد نیست و جای دیگری است... ولی با این حال هنوز کتاب خوبی برای تدریس است. ما در خانه موسیقی از تمام کسانی که کتاب آموزشی نوشتند دعوت کردیم و نظر خواهی کردیم برای یکی شدن کتابهای آموزشی... مثلا" کتاب دستور سنتور آقای فرامرز پایور برای آموزش مرجع شناخته شد... حتی در تلاش هستیم که علامتها ی موسیقی را هم یکی کنیم.

سئوال: این موضوع باعث یکنواخت شدن سبکهای نوازندگی نمی شود؟

بهترین متد آموزشی برای تار را علی اکبرخان تدریس می کرد و روش او باعث شد ما هر کدام به شیوه شخصی خودمان ساز بزنیم ... داریوش طلایی، عطا جنگوک، ظریف، لطفی، علیزاده ... هر کدام با روش شخصی خود ساز می زنیم با اینکه در ابتدا همه تقلید می کردیم؛ یک راه حل پیشرفت شاگرد تقلید است.